Plüton Gezegenlikten Neden Çıkarıldı?

Plüton, Güneş Sistemi’ndeki diğer gezegenlerden belirgin farklılıklar göstermektedir. Keşfedilen bu farklılıkların ardından gökbilimciler arasında Plüton’un gezegen sınıfında mı, yoksa cüce gezegen sınıfında mı yer alması gerektiği konusunda bir tartışma başlamıştır. Bu farklılıklar arasında en dikkat çekici olanı, Plüton’un yörüngesinin diğer gezegenlere göre çok daha eliptik ve eğik olmasıdır. Bu durumu daha iyi anlatmak gerekirse, diğer sekiz gezegen nispeten düz bir yörünge dizilimine sahipken, Plüton 17 derecelik bir açıyla bu yörüngeden ayrı bir şekilde dolanır. Plüton’un yörüngesi, Neptün’ün yörüngesiyle çakışır ve bazı gökbilimciler, Plüton’un eskiden Neptün’ün uydusu olduğu hipotezini ortaya atmıştır.

Plüton’un diğer bir tuhaflığı ise Charon adlı uydusuyla birlikte gezegen-uydu ilişkisinden ziyade çift gezegen sistemi gibi bir ilişkilerinin olmasıdır. Bu durumun ne anlama geldiğini açıklamak gerekirse, örneğin Dünya kendi ekseni etrafında dönerken, uydusu Ay da onun etrafında dönmektedir ve bu durumda kütle merkezi Dünya’dır. Fakat Charon, Plüton’un etrafında dönerken aynı zamanda Plüton da başka bir kütle merkezinin etrafında dönmektedir. Yani, normalde gezegen-uydu olarak nitelendirdiğimiz iki gök cismi, aslında ortak bir kütle merkezi etrafında tur atarlar.

Bu tartışmalar sırasında gökbilimciler arasında, gezegen tanımını “yıldızlardan küçük her küresel gök cismi” olarak değiştirmeyi düşünenler oldu; ancak bu durumda Güneş Sistemi’ndeki gezegen sayısı 8’den yaklaşık olarak 100’e çıkacaktı. 2003 yılında Haumea ve Makemake gibi Plüton’a büyüklük olarak çok yakın gök cisimlerinin keşfedilmesi, bilim insanlarını zor durumda bıraktı. Ancak asıl bomba etkisi yaratan olay, 2005 yılında Eris isimli gökcisminin keşfi oldu. Eris, Kuiper Kuşağı’nda yer alan bir gök cismiydi ve Plüton’dan azıcık daha büyük bir yapıya sahipti. Bu keşif, gökbilimcilerin iki seçenekle karşı karşıya kalmalarına neden oldu: Ya Eris’i (belki Haumea ve Makemake de dahil) gezegen sınıfına dahil etmek ya da Plüton’u gezegen sınıfından çıkararak cüce gezegen sınıfına dahil etmek.

Gökbilimciler, bir gök cismini gezegen olarak sınıflandırmak için üç önemli özelliği belirlediler ve bu özellikleri içeren bir bildiri yayınladılar. Bu üç özellik şunlardır:

1. Güneş’in etrafında belirli bir yörüngede dolanması gerekmektedir.
2. Yaklaşık olarak küresel bir şekle sahip olması gerekmektedir.
3. Gökcisminin çevresinde başka büyük gökcisimlerinin olmaması veya çevresindeki küçük gök cisimlerinin etkisinden temizlenmiş olması gerekmektedir. Bu özellik, gökcisminin yörüngesinde veya çevresinde başka gök cisimlerinin olmaması veya bu cisimlerin etkisinden tamamen arındırılmış olması anlamına geli

Üçüncü özelliğin ifadesinin resmiyete uygun olmadığının farkındayız, bu nedenle bu özelliği biraz daha açıklamamız gerekiyor. Gezegen olarak sınıflandırılacak bir gök cismi, çevresindeki diğer gök cisimlerine göre baskın bir obje olmalıdır. Yani, gezegenin çevresindeki diğer gök cisimleri ya gezegenin uyduları olmalı ya da yörüngeden çıkartılmış olmalıdırlar. Bu, Satürn, Jüpiter ve Uranüs gibi halkalara sahip gezegenlerin bu tanıma uymadığı anlamına gelmez. Burada kastedilen, çevresindeki yörüngeler üzerinde bulunan gök cisimleridir. Halkalı gezegenlerde, durum bir bakıma küçük gök cisimlerinin gezegenin uyduları gibi davranmasıdır.

Devam eden konumuz Plüton ve onun gezegenlik statüsü. Plüton’un özelliklerinin gezegen olarak tanımlanmasına uygunluğu, gökbilimcilerin yıllardır tartıştığı bir konudur. Gökbilimciler, bir gök cisminin gezegen olarak sınıflandırılabilmesi için 3 temel özelliğinin olması gerektiğini belirtmişlerdir. Bu özellikler, Güneş’in etrafında belirli bir yörüngede dolanıyor olmak, yaklaşık olarak küresel bir şekle sahip olmak ve gök cismi etrafının temiz olmasıdır.

Plüton’un ilk iki maddeye uygun olduğu kabul edilirken, üçüncü madde Plüton’un gezegen olup olmadığı konusunda soru işaretleri oluşturmaktadır. Plüton, Kuiper kuşağındaki yerine bakıldığında etrafındaki cisimlerin hareketlerini etkilemesi nedeniyle temiz bir çevreye sahip olmadığı düşünülmektedir. Bu nedenle, Plüton’un gezegenlik statüsü tartışmaya açılmıştır.